De lelijke vogels – de gier

We trekken eropuit op safarireis, op zoek naar alles wat populair en mooi is. De majestueuze leeuw. De felgekleurde vogels.

Maar een safarireis draait niet alleen om schoonheid.

En deze dieren zijn noch geliefd, noch mooi. Toch spelen ze een onmisbare rol.

Elke soort heeft zijn eigen functie – één waar wij als reizigers niet altijd bij stilstaan.

Hier volgt het verhaal van de lelijke vogels.

Dit is het verhaal van de gier.

De schoonmaker van de natuur

Stel uzelf voor op de savanne, terwijl u toekijkt hoe een gier zijn kop diep in de resten van het avondmaal van een leeuw steekt. Het lijkt misschien luguber – maar de werkelijkheid is anders.

De gier is een van de meest efficiënte schoonmakers in de natuur. Het is dé ultieme afvalopruimer, met een maag die bestand is tegen dingen waar wij liever niet naar kijken. Net als de hyena is het een aaseter, die zich tegoed doet aan alles wat andere dieren hebben achtergelaten. Binnen enkele uren kan hij een karkas volledig kaalplukken, zodat er alleen botten overblijven.

Het mag misschien wat macaber lijken, maar deze taak is van levensbelang en onmisbaar:

Waar dode dieren liggen, kunnen bacteriën en virussen zich snel verspreiden en het lokale ecosysteem aantasten. Maar het spijsverteringssysteem van de gier kan bacteriën aan die dodelijk zouden zijn voor mensen en de meeste andere dieren. Juist deze unieke eigenschap maakt deze natuurlijke afvalopruimer tot een echte held in zowel de natuur als voor de mens.

Feiten over de gier

De gier is een buitengewoon fascinerend dier. Maar wat weten we nu echt van deze vogels – behalve dat ze niet bepaald een lust voor het oog zijn?

Er bestaan 23 verschillende soorten gieren, die bijna overal ter wereld voorkomen, behalve in Australië en Antarctica.

Zeven van deze soorten behoren tot de zogenaamde ‘Nieuwwereldgieren’, of Amerikaanse gieren, die leven in Noord- en Zuid-Amerika. De overige zijn de ‘Oudwereldgieren’, die voorkomen in Afrika, Azië en Europa.

Opvallend genoeg zijn deze twee groepen gieren niet eens familie van elkaar. Waar de naaste verwant van de Nieuwwereldgier de ooievaar is, behoren de Oudwereldgieren juist tot de havikachtigen.

Gieren staan vooral bekend als aaseters; ze eten alles wat andere dieren laten liggen.

Hoe kunnen ze dingen eten waarvan andere dieren wegblijven?

Door de tijd heen hebben gieren zich aangepast om te overleven op voedsel waar andere dieren dood aan zouden gaan. Zelfs hun kale kop is een evolutie, perfect geschikt om in rottend vlees te wroeten – veel praktischer dan met vieze veren in een bedorven karkas.

Gieren kunnen op dit dieet overleven dankzij hun bijzonder sterke maagzuur, dat zelfs de gevaarlijkste bacteriën kan vernietigen.

Zijn alle gieren aaseters?

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is niet elke gier uitsluitend een aaseter.

De palmnootgier (Gypohierax angolensis) eet bijvoorbeeld ook fruit. Deze soort onderscheidt zich bovendien van zijn minder fraaie familieleden doordat hij wél veren op zijn kop heeft.

De Egyptische gier (Neophron percnopterus) eet meer dan alleen kadavers en staat bekend om het gebruik van stenen om struisvogeleieren open te breken en daarna op te eten.

Toch leeft de overgrote meerderheid van de gieren exclusief van aas.

Hoe is de gier met uitsterven bedreigd geraakt?

Gieren behoren tot de meest bedreigde vogelsoorten ter wereld. Van de genoemde 23 soorten staan er inmiddels 13 op de rode lijst van bedreigde diersoorten van de IUCN, waaronder 11 Oudwereldgieren en 2 Nieuwwereldgieren.

Een van de grootste bedreigingen komt van vergiftigd aas – soms doordat er diclofenac in zit, een geneesmiddel dat vroeger bij vee werd gebruikt, en soms gaat het om opzettelijk vergiftigde karkassen bedoeld om roofdieren als leeuwen te doden, die soms de lokale gemeenschappen in Afrika lastigvallen. Er zijn ook gevallen bekend (zoals recent in Nationaal Park Kruger in Zuid-Afrika in 2025, waar meer dan 100 gieren stierven) waarbij een olifant vergiftigd werd door stropers die het dier doodden voor zijn lichaamsdelen. De gieren aten daarna van het vergiftigde karkas.

Het gebruik van gif – ongeacht het motief – heeft rampzalige gevolgen gehad, vooral voor gieren in Azië en Afrika, waar populaties soms met meer dan 90% zijn afgenomen. Kijk bijvoorbeeld naar India, waar de populatie Indische gieren halverwege de jaren negentig is ingestort van 50 miljoen tot bijna nul.

Het verlies van gieren zou niet alleen rampzalig zijn voor onze biodiversiteit, maar ook grote gevolgen hebben voor andere dieren én mensen. Gieren zijn onmisbaar om de natuur schoon en in balans te houden

Wat kunt u doen?

Er zijn talloze organisaties die zich dag in, dag uit inzetten voor het voortbestaan van de gier. Zo speelt de Zuid-Afrikaanse NGO Vulpro een cruciale rol in het beschermen van Afrikaanse giersoorten, onder meer door gieren te redden, te revalideren en weer in het wild uit te zetten. Gelukkig bestaan ze!

En wij dan als reizigers? Het kan soms machteloos voelen. Vaak zijn we slechts toeschouwers die deze ontwikkelingen zien gebeuren. Dus wat kunnen wij doen?

Alleen al door een bezoek te brengen aan nationale parken zoals het Krugerpark, steunt u indirect de bescherming van bedreigde soorten. Veel parken gebruiken een groot deel van de entreegelden namelijk voor het behoud van de natuur, toezicht en de strijd tegen stroperij. Dit komt de gieren ten goede, maar ook al het andere wild.

U kunt natuurbescherming ook direct steunen, financieel of door het belang van gieren onder de aandacht te brengen. Hoe meer mensen het nut en de betekenis van de gier inzien, hoe sterker we samen strijden voor hun voortbestaan.

Tot slot een ode aan de gier

En zo eindigt het verhaal van deze niet zo knappe, maar o zo belangrijke vogels. Gaat u op safarireis in Afrika—of waar ook ter wereld en u heeft het geluk ze te zien—sta dan net wat langer stil bij hun aanwezigheid. Want zonder hen zou zelfs de mooiste natuur niet compleet zijn.

Waar schoonheid verbleekt

en stilte regeert,

zweeft de gier waar de dood heeft verkeerd.

Hij draagt wat vergeten,

wat niemand meer eert

en keert tot balans wat anders verteert.

TourCompass – Van toerist naar reiziger